Czterdzieści lat twórczości artystycznej Natalii LL to lata nieustającej manifestacji indywidualizmu osoby, która wykreowała swój wizerunek jako niepowtarzalny byt w kosmosie. Skoncentrowanie się na własnym jestestwie, które jest pryzmatem dla całej energii zewnętrznej rzeczywistości wynikało niewątpliwie - u progu kariery twórczej artystki - z tendencji, jakie wówczas dopiero zaznaczały się w sztuce najnowszej. W środowisku wrocławskim, gdzie Natalia LL znalazła się dzięki studiom na tamtejszej uczelni plastycznej, bardzo wcześnie - w stosunku do światowych trendów - zaczęły pojawiać się postawy preferujące pierwiastek intelektualny w twórczości artystycznej, co umożliwiło powstanie w tym mieście silnego ośrodka sztuki konceptualnej, nazwanej przez jednego z jej protagonistów, Andrzeja Lachowicza, sztuką pojęciową.
Skupienie się na odczytaniu świata poprzez własny intelekt doprowadziło niektórych artystów konceptualnych, wśród których Natalia LL była najbardziej radykalna, do odczytania go poprzez własne ciało, które jest przecież nierozłącznie związane z umysłem. Sztuka ciała stała się też naturalną konsekwencją poszukiwań artystki, możliwością wykreowania nowych środków ekspresji i zwrócenia uwagi na sferę, która pozornie stoi w opozycji do intelektu - na sferę intuicji. Jednocześnie artystka nie porzuciła dotychczasowych fascynacji konceptualizmem, stwarzając w swojej sztuce niezwykły mariaż tego co intelektualne i intuicyjne, duchowe i cielesne, naturalne i sztuczne.
Wykreowanie własnej cielesności na podmiot i przedmiot sztuki związane było z nieustającym zachwytem nad urodą życia, a ­jednym z jej najważniejszych - o ile nie najważniejszym - przejawów, manifestacją żywotności jest Eros. Erotyzm towarzyszył najwcześ­niejszym pracom Natalii LL od 1968 roku. Rejestracje fotograficzne poszczególnych faz zbliżenia płciowego były dosłownym potraktowaniem tematu, a pokazanie ich publiczne (w 1971 roku w instalacji Fotografia intymna inaugurującej działalność współtworzonej przez artystkę Galerii PERMAFO we Wrocławiu) - aktem wielkiej odwagi. Jednak największą, międzynarodową sławę przyniosły jej serie fotografii, gdzie ukazana była tylko głowa młodej kobiety: prace z cyklu Sztuka konsumpcyjna i Sztuka postkonsumpcyjna. Zdjęcia te do dzisiaj, po ponad trzydziestu latach od powstania, zachwycają świeżością spojrzenia na to, gdzie można doszukiwać się erotyzmu i jak jednoznaczne są skojarzenia dorosłego widza patrzącego na dziewczynę jedzącą banana, parówkę czy kisiel. Młodość i konsumowanie przyjemności życia to był jeden obszar zainteresowań artystki z tego okresu, innym były nieustanne poszukiwania w zakresie meta­rzeczywistości fotograficznej. Natalia LL budowała skomplikowane struktury wykorzystując swoje rejestracje permanentne z różnych dziedzin życia codziennego. Rozczłonkowywała swoje imię na szeregi liter układające się w nowe konfiguracje (NATALIA!). Próbowa­ła do­trzeć i zarejestrować najmniej uchwytną i najsłabiej poznaną sferę życia człowieka, jaką jest sen i marzenie senne. Seanse Śnienia, mające związek ze sztuką performance, były niezwykłymi obrzędami odbywającymi się publicznie, z założenia niedostępnymi jednak w warstwie wewnętrznej widzom, mogącym jedynie oglądać pogrążoną w śnie artystkę1.
Natalia LL ze swoją ściśle personalistyczną sztuką została entuzjastycznie przyjęta przez środowisko feministyczne. Jej postawa artystyczna, tak mocno nakierowana na własną - siłą rzeczy kobiecą - osobowość, była analogiczna do działań czołowych reprezentantek sztuki feministycznej na świecie, a jednocześnie całkowicie oryginalna. Sam pseudonim artystyczny: Natalia LL, odżegnanie się od nazwisk, które przypadają zwykle kobiecie w udziale - po ojcu i po mężu (notabene już w swoim pełnym brzmieniu Lach-Lachowicz bardzo intrygujące) - świadczy o jej wielkiej potrzebie zaznaczenia własnej, niepowtarzalnej osobowości.
Osobowość jest godna wyeksponowania gdy ma charyzmę, a projektująca ją osoba coś ważnego do powiedzenia. Natalia LL, poprzez tę wykreowaną postać, mówi nam o strukturze wszechświata, o czasie, o nieuchronności wszelkiego ruchu, a więc i przemijania. Ponętnym twarzom młodych dziewczyn przeciwstawia ich biegun: twarz umarłą lub poranioną licznymi szramami.
Manifestacja młodości i żywotności, powabu i piękna została zastąpiona refleksją o vanitas. Uświadomiony w pełni lęk egzystencjalny może wywołać Trwogę paniczną2, ale i ona z czasem prze­mija zastąpiona przez pogodzenie się.
Tym co budzi szczególne emocje podczas obcowania z pracami Natalii LL jest ich forma: uporządkowana, poddana rygorowi struktury. Szczególną rolę odgrywają wśród nich multiplikowane na długich wstęgach płótna motywy roślinne. Obok banana, powtórzonego motywu ze Sztuki konsumpcyjnej, pojawia się kwiat anturium. Niezwykła budowa tego kwiatu przywołuje znów erotyczne skojarzenia: i słusznie, gdyż to swoje narządy płciowe kwiat ten demonstruje3. Artystka znów jednak zderza ten symbol życia z memento mori - zwielokrotnionym motywem czaszki.
Natalia LL sama też fotografuje się z czaszką, podobnie zresztą jak wcześniej z bananem. Na fotografii z czaszką ma na głowie kwiaty kalii, na tych z bananem - wieniec z anturium. Jest bezczasowo piękna. Wie, że przemijanie zaczyna się od momentu narodzin, że obok młodości istnieje starość. Do końca chce poznać możliwości tej materialnej tkanki kosmosu, z której każdy z nas jest utkany.
Szczególnej sztuce Natalii LL w ciągu tych wszystkich lat towarzyszyła nieustannie refleksja filozoficzna. Artystka formułowała - i nadal to robi - własne przemyślenia z pogranicza filozofii, teorii sztuki, poezji i poezji konkretnej. Zawarte w niniejszym tomie teks­ty Natalii LL w większości przypadków były publikowane, jednak ­najczęściej w ulotnych drukach lub niskonakładowych katalogach. Teraz jest okazja przyjrzeć się tej refleksji w sposób pełny. Artystka sama dokonała też wyboru tekstów innych autorów, którzy komentują jej twórczość. Prezentowane w książce czarno-białe fotografie nie oddają w niektórych przypadkach ważnych problemów kolorystycznych zawartych w pracach Natalii LL. Pełną barwną dokumentację jej twórczości zawierać będzie płyta DVD, gdzie znajdą się również jej prace z dziedziny wideo-art oraz dokumentacje performances.
Książka "Natalia LL - Texty. Teksty Natalii LL. O twórczości Natalii LL" została wydana podczas wystawy artystki "Podsumowania" w Galerii Bielskiej BWA w Bielsku-Białej (październik 2004 roku). Książka i wystawa zamykają pierwszą część projektu, którego Galeria Bielska BWA jest pomysłodawcą i koordynatorem. Celem projektu jest ukazanie Natalii LL jako niezwykłej osobowości artys­tycznej z ogromnym potencjałem intelektualnym, o fundamentalnym znaczeniu dla polskiej sztuki współczesnej. Kolejne etapy projektu to książka "Natalia LL - Śnienia" oraz wspomniana płyta DVD. Współwydawcą tej serii wydawniczej jest BWA Wrocław - Galerie Sztuki Współczesnej, gdzie wystawa Natalii LL prezentowana będzie w 2005 roku. W projekcie partycypuje również Galeria Sztuki Wozownia w Toruniu.

Agata Smalcerz

Przypisy
1 Sny, te z seansów i te szczególne, które Natalia LL śniła od 1957 roku, zostały zapisane przez artystkę i posłużą jako materiał zapowiadanej na początek 2005 roku przez Galerię Bielską BWA książki "Natalia LL - Śnienia".
2 Tytuł jednego z cyklów Natalii LL z 1989 roku.
3 Seksualną wymowę kwiatów mocno wyeksponował Robert Mapplethorpe, który w innych warunkach funkcjonowania rynku sztuki za swoje fotografie kwiatów uzyskał niebotyczne sumy.

powrót